Κάβος του Λευκάτα (Ακρωτήριο Λευκάτας) ή Κάβος Δουκάτο ή Κάβος της Κυράς (Salto di Saffo)

Ο Λευκάτας είναι το νοτιότερο ακρωτήριο του νησιού. Αποτελείται από ένα επιβλητικό τοπίο βράχων που πέφτουν απότομα στο Ιόνιο και σε γεμίζουν δέος. Είναι ένας ιερός τόπος, που ακολουθείται από μυστήριο, μύθους και παραδόσεις που χάνονται τα χνάρια τους στα βάθη των αιώνων.

Εκεί υπήρχε το ιερό του Απόλλωνα (...), ελάχιστα απομεινάρια του οποίου μπορούμε να δούμε σήμερα διάσπαρτα γύρω από το επιβλητικό κτήριο του φάρου.

Η αρχική ονομασία του ακρωτηρίου ήταν Λευκάς. Το όνομα αυτό το πήρε και η πόλη την οποία ίδρυσαν οι Κορίνθιου στο βόρειο άκρο του νησιού το δεύτερο τέταρτο του 7ου πΧ αι και στη συνέχεια και ολόκληρο το νησί. Από το επίθετο Λευκάς σχηματίσθηκε το επίθετο Λευκάτης και στα Δωρικά Λευκάτας (= ο κύριος, ή ο κάτοχος της Λευκάδος Πέτρης ή Άκρας), που δόθηκε και στον Απόλλωνα ως επίθετο σαν κύριος του ακρωτηρίου που ήταν λόγω του ιερού του.

Ως τοπωνύμια υπήρχαν κατά το παρελθόν και τα "Λευκάδες Πέτραι", "Λευκάς άκρη" και "Λευκάδος άχθη".

Άλλες εκδοχές για το πώς πήρε το ακρωτήριο το όνομα Λευκάτας

Ο Πτολεμαίος Ηφαιστίων και ο Φώτιος λένε πως το όνομα Λευκάτας πιθανόν να το οφείλει στον Ζακυνθινό Λεύκο , σύντροφο του Οδυσσέα που σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεμο από τον Αντίφονα.

Άλλος μύθος αναφέρει ότι το όνομα προέρχεται από το νεαρό Λευκάτα που έπεσε στα βράχια του για να γλυτώσει από τις ερωτικές προθέσεις του θεού Απόλλωνα.

Η πιο γνωστή ωστόσο εκδοχή, είναι να προέρχεται το όνομα του βράχου και κατά συνέπεια όλου του νησιού, από τον Όμηρο που αναφέρει στην Οδύσσεια (ω 11) το περίφημο "Λευκάς Πέτρη". Ωστόσο η αναφορά του Ομήρου στο ω, στ. 11-12 της Οδύσσειας "παρ δ΄ ίσαν Ωκεανού τε ρόάς και Λευκάδα πέτρην, / ηδέ παρ΄ ηέλιοιο πύλας και δήμον ονείρων ..." δεν αφορά το ακρωτήριο Λευκάτα, μιας και η Λευκάδα πέτρην του ποιητή τοποθετείται μεταξύ του Ωκεανού και των πυλών του ήλιου, στην άκρη της γης. Ενώ το νησί της Λευκάδας, είτε είναι ή δεν είναι η Ομηρική Ιθάκη, για τον Όμηρο και την εποχή του είναι το δυτικό άκρο της χώρας των Αχαιών και όχι του κόσμου. (1, σελ. 107)

Αυτό άλλωστε αναφέρει και ο Στράβων:

"…μετωνόμασαν Λευκάδα επώνυμον δοκώ μοι του Λευκάτα. Πέτρα γαρ εστί λευκή την χρόαν, προκειμένη της Λευκάδος εις το πέλαγος"

Αναφορές στα παλιότερα τοπωνύμια "Λευκάδος Πέτρη/άκρα" συναντάμε επίσης τον 6ο αι. πΧ. από:

τον Ανακρέοντα: "αρθείς δ΄ηυτ΄ από Λευκάδος/πέτρης ες πολιόν κύμα κολυμβώ μεθύων έρωτι"
τον Ευριπίδη: "ρίψαι τ΄ άλμην Λευκάδος πέτρας"
τον Πτολεμαίο Ηφαιστίων (στον ενικό: "Λευκάς πέτρα")
τον Πλούταρχο: "Ών Φόβος από των Λευκάδων πετρών ..."
τον Πτολεμαίο (Γεωγραφικά :"Λευκάς άκρα")

Ως Λευκάτας αναφέρεται ο βράχος πρώτα από τον Ψευδοσκύλακα:

"ανέχει επί τον Λευκάτα, ο έστιν ακρωτήριον"

και τον Στράβωνα:

"...μετωνόμασαν Λευκάδα επώνυμον δοκώ μοι του Λευκάτα, πέτρα γαρ εστί λευκή την χρόαν, προκείμενη της Λευκάδος εις το πέλαγος" / "κείται δε η Κεφαλληνία κατά Ακαρνανίαν, διέχουσα του Λευκάτα περί πεντήκοντα σταδίους" / "...και από Λευκάτα ονομαζόμενον άλμα τούτω ..."(6, σελ 239)

Όπως είπαμε και παραπάνω ως επίθετο (τοπωνυμικό) αποδίδεται και στον Απόλλωνα: "Απόλλων Λευκάτης" που θα πει: ο Απόλλωνας ο κύριος του Λευκάτα, του άσπρου βράχου. (1, σελ 239)

Ρωμαίοι ποιητές και συγγραφείς στη συνέχεια μνημονεύον τον βράχο με τον τύπο Leucata, όπως ο Έννιος, ο Κικέρωνας κ. ά.

Ως τοπωνύμιο με την ονομασία Λευκάτας, διατηρήθηκε και στα μεταχριστιανικά χρόνια, μέχρι τουλάχιστον το 1362, όταν ο Τόκκοι έγιναν δούκες του νησιού και ονομάστηκε το ακρωτήριο "Κάβος Δουκάτο".

Αυτήν την ονομασία υιοθέτησε και στη συνέχεια όλο το νησί, όπως και αναφέρεται σε Πορτολάνους της εποχής. (Parma-Magliabecchi - μέσα του 15ου αι. ... "ches cavo del Ducato ..." / Έλληνες Πορτολάνοι - 16ος αι. ..."Από την Δεματσιάνα έως τον Άγιο Νικόλαο, όπου είναι εις το κάβο Δουκάτο, ...."

Ακόμα και μέχρι τα τέλη του 20ου αι. σε πολλούς χάρτες συναντάμε τη συγκεκριμένη ονομασία, αλλά και σε παλαιότερους ιταλικούς την ονομασία "Salto di Saffo".

Κι εδώ ερχόμαστε στην ονομασία του ακρωτηρίου ως "Κάβος της Κυράς".

Ο Ροντογιάννης υποστηρίζει ότι αυτή η ονομασία αν και παραπέμπει στη Σαπφώ που σύμφωνα με το μύθο έπεσε από τα βράχια του Λευκάτα λόγω του έρωτά της για το νεαρό Φάωνα, μάλλον είναι "νόθο λόγιο κατασκεύασμα". Νόθο, γιατί χρησιμοποιεί τη λέξη "κάβος" που είναι ξενική για να δώσει μάλλον λαϊκή επίφαση στο τοπωνυμικό, και λόγιο γιατί στα λαϊκά τοπωνύμια - τα Λευκαδίτικα τουλάχιστον - η γενική προσδιοριστική του ουσιαστικού προηγείται συνήθως του ουσιαστικού. Θα έπρεπε λοιπόν να λέγεται "Τση Κυράς ο Κάβος".

Σε καμία περίπτωση ωστόσο δεν είναι σωστό να λέγεται κάβος της Νη/ιράς. Οι κάτοικοι των κοντινών στο ακρωτήριο χωριών που έχουν κτήματα εκεί και θέλουν να κάνουν λόγο για αυτά ή για το μοναστήρι του Αγίου Νικλάου, λένε συχνά "στην Ιρά" ή "στη Νιρά". Ποτέ όμως δε χρησιμοποιούν τη φράση "στον κάβο της Νηράς". Περισσότερα για το τοπωνύμιο Νι/ηρά δείτε [εδώ].

Αυτό που εδώ θα κρατήσουμε είναι η σχέση του βράχου με τα πανάρχαια έθιμα ανθρωποθυσιών που πιθανόν να σχετίζονται με το πέρασμα των Φοινίκων από το νησί (Οι Φοίνικές, ναυτικός και εμπορικός λαός γνώρισαν μεγάλη ακμή γύρω στα 1200 - 1100πΧ και πέρασαν -και ίσως κατοίκησαν- από τη Λευκάδα.).

Το να θυσιάζονται στα κοφτερά βράχια του Λευκάτα άνθρωποι και μάλιστα νέοι έχει να κάνει με την προσπάθεια να εξευμενίσουν τους θεούς τους. Στη συνέχεια και με το ιερό του Απόλλωνα συνεχίστηκαν προφανώς οι θυσίες (κυρίως καταδίκων) καθώς κι αυτός παρουσιάζεται ως "Καθάρσιος".

Στη συνέχεια βέβαια το πήδημα από το βράχο του, δε συνέβαινε πια για λόγους που η θεότητα επέβαλε.

Πλέον εκουσίως πληγωμένοι ερωτευμένοι έπεφταν στα κοφτερά του βράχια να για ξεχάσουν τον καημό τους. Θεοί και θνητοί "καθάριζαν" τα πληγωμένα τους αισθήματα με μια τέτοια βουτιά. Οι θεοί την γλύτωναν φυσικά αλλά οι θνητοί δεν είχαν αυτήν την πολυτέλεια.

Πρώτη σύμφωνα με τον μύθο, που έπεσε στα βράχια και μάλιστα μετά από συμβουλή του Απόλλωνα ήταν η Αφροδίτη για να γιατρευτεί από τον έρωτα της προς τον Άδωνη που είχε πεθάνει. Ως θεά όμως αναδύθηκε θεραπευμένη.

Η πρώτη θνητή ήταν η Λευκάτη λένε, αν και ο Μένανδρος αναφέρει τη Σαπφώ, την Κυρά του κάβου μας. Βέβαια το όλο θέμα με τη Σαπφώ είναι μάλλον ένας ωραίος μύθος που ταιριάζει στο πρεστίζ μιας ποιήτριας του έρωτα.

Υπάρχει και η άποψη ότι πρώτος θνητός που έπεσε από το βραχο ήταν ο Κέφαλος, ο γενάρχης των Κεφαλλήνων, ο οποίος ήταν ερωτευμένος με τον Πτερέλα, γιο του φίλου και συμπολεμιστή του Δηϊονέα.

Ο δε Πλούταρχος αναφέρει πως πρώτος πήδηξε από τον Λευκάτα, σύμφωνα με τον Χάρωνα τον Λαμψακηνό, ο Φόβος, αδερφός του Βλέψου ... "εκ Φωκαίας του Κοδρινών γένος ..."

Ο Πτολαμαίος Ηφαιστείων αναφέρει ονομαστικά οκτώ θνητούς που πηδούν από τον ιερό βράχο εξαιτίας του έρωτα:

η βασίλισσα της Καρίας Αρτεμισία για τον έρωτα της για τον Δάρδανο από την Άβυδο
ο Ιππομέδων από την Επίδαμο, ερωτευμένος με έναν νέο συντοπίτη του
ο κωμικός ποιητής Νικόστρατος, ερωτευμένος με τη Μυριναία Τεττιγιδαία, που όμως λένε επέζησε και μάλιστα γιατρεύτηκε από το πάθος του
ο Μάκητας από το Βουθρωτό, που ονομάστηκε Λευκόπετρας, μια και πήδηξε τέσσερις φορές και γιατρεύτηκε από τον έρωτα και τις τέσσερις.(!!!) και επέζησε βεβαίως βεβαιως και τις τέσσερις!
ο Βουλαγόρας ο Φαναγορίτης, που σε μεγάλη ηλικία ερωτεύτηκε τον αυλητή Διόδψρο
η Ροδόπη η Αμισηνή που αγάπησε τους δίδυμους (και τους δύο!!!) σωματοφύλακες του βασιλέως Αντιόχου, Αντίφωνα και Κύρον,
ο ιαμβογράφος Χαρίνος (που δεν υπήρξε ποτέ σύμφωνα με πηγές !!!!, αλλά έκανε ως μύθος ένα πέρασμα από τον Λευκάτα) ερωτευμένος με τον Ημιάρρενα, τον οινοχόο του Ευπάτορος. Μάλιστα ο συγκεκριμένος, (μιας και δεν υπήρξε και ποτέ), πριν περθάνει καθώς παγιδεύτηκε το πόδι του σε ενα βράχο καταράστηκε τον βράχο.
ο Νηρεύς ο Καταναίος ερωτευμένος με την Αττική Αθηναία. Αυτός γλύτωσε καθώς μπλέχτηκε σε δίχτυ ψαρά που τον έσωσε αλλά δεν λέει ο μύθος αν γλύτωσε από τον έρωτα του για την Αθηναία.

Ο Αθήναιος αναφέρει επίσης και την Καλύκη, ερωτευμένη με έναν Εύαθλο. (1, σελ 248-9)

Η πιο γνωστή όμως είναι η Σαπφώ για την οποία υπάρχουν βέβαια και παραδόσεις σχετικές που ακούγονται στα χωριά της Λευκάδας (Αθάνι, Δράγανο):

"Ήταν μια φορά κι έναν καιρό νια βασίλισσα κι έβγαλε νόμο, όποια "λαθέψει" να γκρεμίζεται απ΄ τα βράχια του Λευκάτα. Το ΄φερε όμως η τύχη να "λαθέψει" πρώτη η ίδια (ν΄ απατήσει τον άνδρα της). Ο κόσμος την παρακαλούσε να μη πέσει, μ΄ αυτή επέμενε να κρατήσει το νόμο. Τότε της έδεσαν φτερά και πουλιά στο σώμα κι άπλωσαν από κάτω πανιά για ν΄ αλαφροπέσει. Όμως η βασίλισσα σκοτώθηκε κι από τότε λένε το βράχο κάβο της Κυρας".

Κατ΄ άλλη παραλλαγή δεν της δέσανε φτερά άπλωσαν μόνο από κάτω πανιά, μα η βασίλισσα, μόλις έφτασε στη μέση του βράχου σκίστηκε στα δύο.

Μια άλλη παράδοση λέει πως ο ναός ήταν κοντά στο χείλος του βράχου κι όποια "πιανόνταν με κανένα" έπρεπε για να εξιλεωθεί να περάσει από τη μια μεριά του ναού στην άλλη από το μέρος που ήταν ο βράχος. Για να προληφθεί μια θανατηφόρα πτώση, απλώνανε από κάτω πανιά και στρώματα. Κάποιες έδεναν στη μέση τους φτερά και πουλιά κι ορμούσαν με φόρα να διαβούνε και τα πουλιά τις υποβοηθούσαν να περνούν χωρίς να πέφτουν.

Από το Σπύρο Βλαντή μαθαίνουμε ότι παλιότερα οι ναυτικοί περνώντας από τη Λευκάδα, έριχναν κομμάτια ψωμί στη θάλασσα και ψιθύριζαν "πάρε Κυρά ψωμί". (1, σελ 252). Το ίδιο ακριβώς αναφέρει και ο Παναγιώτης Κουνιάκης. (2, σελ 12)

Με αφορμή το μύθο της Σαπφούς οργανώθηκαν στις 6 Αυγούστου 2009 τα πρώτα "Σάπφεια" από τον μουσικό και υμνωδό Π. Τατσούλα, τον ποιητή Δημήτρη Σολδάτο και τον τότε δήμαρχο των Απολλωνίων Γιώργο Λογοθέτη.

Στο ακρωτήριο υπάρχει φάρος που κατασκευάστηκε το 1890 και έχει ύψος 14 μέτρα. Λειτούργησε για πρώτη φορά το 1890 με πηγή ενέργειας το πετρέλαιο. Καταστράφηκε από σεισμό το 1950, οπότε και επισκευάστηκε και λειτούργησε σαν αυτόματος πυρσός ασετιλίνης. Το 1986 ηλεκτροδοτήθηκε. Τις πληροφορίες δίνει με πινακίδα η Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού.

Πηγές:

Π. Γ. Ροντογιάννης, ιστορία της Νήσου Λευκάδος, τόμος Α΄, ΕΛΜ, Αθήνα 2006
Παναγιώτη Θ. Κουνιάκη: Η Λευκάς από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ ημάς, , 1928.

Δείτε ακόμα για το Αθάνι:

Αθάνι - Άγιος Νικόλαος
Τοπωνύμια Αθάνι Α - Κ
Τοπωνύμια Αθάνι Λ - Ω
Εκκλησίες της Λευκάδας - Αθάνι
Παραλίες της Λευκάδας - Αθάνι
Σημεία Ενδιαφέροντος στο Αθάνι
Ενδιαφέροντα στοιχεία από τη Λαογραφία του Αθανίου - Παραδόσεις
Ενδιαφέροντα στοιχεία από τη Λαογραφία του Αθανίου - Γιατροσοφικό Βιβλίο ...
Ενδιαφέροντα στοιχεία από τη Λαογραφία του Αθανίου - Παραμύθι
"Πόρτο" Μουτλού
Ιρά, Νιρά ή Νηρά - ένας τόπος ιερός - Αθάνι

Χρυσούλα Σκλαβενίτη

Νηπιαγωγός με καταγωγή από τη Λευκάδα. Εδώ μέσα κάνω πράξη τα ελάττωμα μου: να φωτογραφίζω, να ερευνώ και να γράφω για το νησί μου, σ΄ ένα μείγμα ρομαντισμού και αυστηρού ρεαλισμού... γιατί πάντοτε ακροβατούσα ανάμεσα σ' αυτά τα δυο.